بشنوید یا بخوانید
قلعه های سارو سمنان، سفری به قلب تاریخ و افسانههای ایالت کومش
امروزه با وجود رسانهها، ماهوارهها و اینترنت، تصور زندگی در گذشتههای دور و چالشهای بقا در آن دوران دشوار است. فرض کنید همانند هر روز، گوسفندان را به طویله بازمیگرداندید و آتش میافروختید تا غذایی فراهم کنید. اما ناگهان، سایه لشکری سوارهنظام را در افق میدیدید که منطقه را محاصره کردهاند. سایه مرگ و جنگ، به همین سادگی و با چنان سرعتی، همه را غافلگیر میکرد. این هراس مدام از حملات ناگهانی و غارت و قتل توسط دشمنان، مردمان باستان را واداشت تا به فکر ساختن قلعههایی باشند که آنان را از این تهدیدها و مرگ محافظت کند.
ایران، بهویژه ایالت کومش (سمنان امروزی)، به دلیل موقعیت استراتژیکش در تقاطع راههای شرقی و غربی، از دیرباز نیازمند ساخت دژهای مستحکم بوده است. در میان این بناهای تاریخی، قلعههای سارو با دیوارهای سنگی، برجهای دیدبانی و سامانههای پیچیده آبرسانی، هنوز پس از قرنها با ابهت و شکوه پابرجا هستند و حکایتهایی از مقاومت و هوشمندی سازندگان خود را روایت میکنند.
اگر برای ماجراجویی و کوهنوردی آمادهاید، قلعههای سارو منتظر شما هستند—شاهدان خاموشی که در دل کوههای البرز پناه گرفته و رازهای ناگفته تاریخ کومش را در دل سنگهایشان نگه داشتهاند.
قلعههای سارو در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی سمنان و بر فراز دو قله کوهستانی در کلاته سارو واقع شدهاند. این قلعهها که قدمتشان را به دوره پیشدادیان و کیانیان نسبت میدهند، با گذر زمان شاهد تغییر و تحولات بسیاری بودهاند. در دوره اشکانیان، این دژها به عنوان پایگاههای نظامی مهم مورد استفاده قرار گرفتند و در دوران اسپهبدان طبرستان نیز از استحکامشان در کنار شیرقلعه شهمیرزاد برای دفاع از مرزهای شمالی ایران بهرهبرداری میشد چرا که صعب العبور بودن مسیر دسترسی و وجود پرتگاههای خطرناک، این قلاع کومش را تسخیرناپذیر کرده بودند. همین دلیل موجب شده است تا قلعههای سارو کومش را به یکی از بزرگترین و مهمترین قلعههای دفاعی شرق کشور تبدیل کند.
در قرن ششم و هفتم هجری، قلعههای سارو به یکی از مراکز فرقه اسماعیلیه یا باطنیان تبدیل شدند. این فرقه که به دلیل شبکههای پنهانی و دژهای تسخیرناپذیر خود شناخته میشد، از ساروی بزرگ و کوچک برای مقاومت در برابر حملات دشمنان استفاده میکرد. گفته میشود بیش از ۱۵۰ قلعه در ایالت کومش تحت کنترل این فرقه بود. نزدیکی قلعههای سارو به گردکوه، که یکی از مهمترین پایگاههای اسماعیلیان محسوب میشد، بر اهمیت استراتژیک آنها میافزود.
یکی از رازهای بقای قلعههای سارو، سامانه پیچیده آبرسانی به روش منهول بوده است. این روش که مشابه قنات اما با طول کمتر طراحی شده، از لولههای سنگی برای انتقال آب از چشمههای پایین کلاته سارو است. چنین سیستم هوشمندی باعث میشد تا قلعهها حتی در محاصرههای طولانیمدت نیز خودکفا باقی بمانند. این فناوری آبیاری یکی از دلایل اصلی تسخیرناپذیری دژهای سارو بوده است.
روش آبرسانی منهول شامل حفر مجراهای زیرزمینی در امتداد چشمهها بود که برای جریان هوا در فواصل مشخص باز میماندند. سپس با استفاده از لولههای میانتهی، آب بهتدریج بالا آورده میشد تا به نوک قلعه برسد. این سیستم هوشمندانه امکان تأمین پایدار آب را حتی در ارتفاعات فراهم میکرد.
تسلیم قلعه های سارو در برابر مغولها
پس از سقوط الموت به دست مغولها، قلعههای سارو نیز بهناچار تسلیم شدند. این دژها که بهعنوان یکی از آخرین پایگاههای اسماعیلیان شناخته میشدند، به لطف منابع کافی و موقعیت جغرافیایی خود، مدتها در برابر تهاجمات مقاومت کردند. امروز این قلعهها بهعنوان میراث ملی به ثبت رسیدهاند و نمادی از پایداری و هنر دفاعی ایرانیان و مردمان کومش بهشمار میروند.
وقتی وارد قلعهها میشوید، پنجرههای باریک، طاقچههای سنگی و برجهای بلند، شما را به تحسین وامیدارند. در دل این دیوارهای مستحکم، داستانهایی از زندگی روزمره سربازان و خانوادههایشان، از مقاومت در برابر مهاجمان و از شجاعت مردمانی که هرگز در برابر سختیها تسلیم نشدند، جریان دارد.
ساروی کوچک، که در فاصلهای کوتاه از قلعه بزرگ قرار دارد، ساختاری سادهتر اما همچنان مستحکم دارد. نقش این قلعه بهعنوان پایگاهی پشتیبان برای قلعه اصلی در نظر گرفته شده است. برجهای دیدبانی و دیوارهای مستحکم آن، با وجود تخریبهای ناشی از فعالیتهای گنجیابان و فرسایش طبیعی، هنوز هم شکوه معماری نظامی ایران را به نمایش میگذارد.
در دامنه قلعه کوچک سارو، یک کلاته سرسبز قرار دارد از عجایب این نگین سبز در این منطقه وجود تنوع گیاهی آن است در این کلاته ترکیبی از درختان سردسیر و گرم سیر است به عنوان مثال هم درخت انار و انجیر که در شهر سمنان هست دیده می شود و هم ولیک و گردو که مربوط به مناطق سردسیری چون شهمیرزاد است. فقط در جریان باشید که کلاته سارو ملک شخصی است از این رو سعی کنید از کنار باغ به سمت قلعه کوچک سارو بروید و از طرفی از چیدن میوه یا آسیبزدن به درختان خودداری کنید چون پرورش و نگهداری این درختان زمان و هزینه و زحمت بسیاری را برای صاحب این باغ دارد و این منصفانه نیست که ما در سفری یکروزه ماحصل تلاش دیگری را برداشت یا تخریب کنیم.
گر روزی قدم به سمنان گذاشتید، بازدید از قلعههای سارو را در برنامه خود قرار دهید. صعود به این دژها، شما را به سفری در زمان میبرد؛ سفری که در آن تاریخ، طبیعت و افسانهها به هم میپیوندند و تجربهای بینظیر را رقم میزنند. قلعههای سارو، با دیوارهای استوار و برجهای خاموششان، یادآور هوش و خلاقیت مردمانی هستند که برای بقا و استقلال سرزمین خود جنگیدند. این دژها، همچنان که زمان میگذرد، بهعنوان نگهبانانی وفادار، شکوه و جلال تاریخ ایران را حفظ میکنند.
این بناهای تاریخی در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۴۲۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سوالهای متداول
بهترین زمان برای زفتن به قلعه های سارو سمنان چه زمانی است؟
قلعههای سارو سمنان، در فصلهای مختلف حال و هوای متفاوتی دارد بهار و تابستان سرسبزی کلاته سارو دیدنی است و در پاییز و زمستان رنگارنگی برگها یا عریانی این کلاته زیبا دیدنی است.
آیا امکان بازدید قلعه های سارو برای همکان امکانپذیر است؟
بله، قلعه های سارو سمنان برای عموم باز است اما رفتن به قلعه بزرگ سارو نیاز به مهارت کوهنوردی دارد و پیشنهاد میشود به خاطر آفتاب سوزان حتما کرم ضدآفتاب و کلاه آفتابگیر و کتانی مناسب برای کوهنوردی و آب خوردن به همراه داشته باشد.
آیا مکان بازدید از طبقات دروازه ارگ سمنان وجود دارد؟
تنها امکان بازدید از قسمت بیرونی دروازه ارگ سمنان برای بازدیدکنندگان میسر است.