هر تمدنی، از گردهم‌آمدنی پیرامون مجموعه‌ای از داستانها و اسطوره‌ها آغاز می‌گردد؛ داستان‌هایی که چون نخ تسبیح، مردمان یک سرزمین را برای آبادانی و ساختن آینده خودشان، گرد هم جمع می‌کند تا در پیوندی مشترک، سرنوشت‌شان را بسازند.
داستانها و اسطوره‌ها در سرزمین‌هایی با سابقه‌ی تمدنی چندهزارساله، تنوع و روایت‌های گوناگونی پیدا می‌کنند. تاریخ سرزمین کهن کومش نیز چنین سرنوشتی داشته است. از جمله درباره ریشه‌ی نام این سرزمین.
در ادامه چندین روایت مکتوب درباره‌ی ریشه نام کومش را با‌هم می‌خوانیم.
موقعیت کومش در نقشه ایران در عصر خلفای عباسی
امروزه، استان سمنان محدوده‌ی سرزمین باستانی کومش را در بر گرفته است.
۱. کی‌مَس، کوی‌مَس که به معنی شهر بزرگ شاهان (پایتخت) بوده است که تعبیر و تجسم نمادینی از شهر هکاتوم‌پیلوس (Hecatompylos) یا همان صد‌دروازه، پایتخت مشهور اشکانیان است که در همان محل، قرار داشته و این کلمه به مرور به کومس و کومش و قومس (عربی شده) تبدیل شده است.
کلمه‌ی “کی” را هم در داستان‌های زبان دَری که آن را به “کیان” جمع بسته‌اند، می‌بینیم، هم در ریگ‌ودا به شکلِ “کاویه” و هم در اَوستا به شکل “کوی”، از اینجا پیداست که ریشه‌ی این کلمه در زمانی که آریائی‌های هندی و آریائی‌های ایرانی با هم می‌زیسته‌اند، پیدا شده است.
ما در ایران باستان شاهد نام‌هایی هستیم که با کلمه “کی” آغاز می‌شوند؛ همانند کی‌آرش، کی‌کاووس و… و پیداست که حکم لقب یا نام خانوادگی بوده است. چه به صورت “کوی” اوستائی و چه به صورت “کی” در زبان‌های دَری. به همین جهت آن را جمع بسته و خاندان “کیان” یا “کیانی” گفته‌اند و از این جمع، صفتِ نَسبی ساخته‌اند که در ترکیب “درفش کیانی” و “تاج کیانی” آمده است.
در زبان دری، “کیانی” فرماندهی و پیشوایی معنی می‌دهد با توجه به اینکه در زبان پهلوی (مَس) به معنی بزرگ است شهر (کی‌مَس) یا (کوی‌مَس) که همان شهر کومس و کومش مورد بحث باشد جای سکونت یا “شهر شاه بزرگ” (پایتخت) معنی می‌دهد.
۲. بنابر عقیده “مارکوارت” نام کومش از نام دختر فرهاد چهارم که به نام کُشم Koshm بوده است گرفته شده است.
۳. کومش در ابتدا کوه مِس بوده است. زیرا در کوه‌های این ایالت، معادن مِس زیادی بوده است و چون مِس یکی از مهمترین صادرات در دوره هخامنشیان بوده، این سرزمین، بدین نام خوانده شده و به مرور به کومس و کومش تبدیل شده است.
۴. چون این ایالت فاقد رودهایی است که به طور دائم آب در آن جاری باشد و از گذشته با کمبود آب مواجه بوده بنابراین مردم این نواحی برای اولین‌بار در تاریخ مبادرت به ایجاد قنات یا کاریز کرده‌اند و به همین علت این سرزمین به نام کومش که به معنی چاه‌کن و مردم آن به نام کومشی نامیده شده‌اند.
۵. کومش در آغاز “کومه‌شه” بوده است. “کومه” در لغت به معنی پناهگاهی است که از چوب یا نِی می‌سازند و زارعان برای حفاظت از زراعت و شکارچیان برای کمین‌کردن برای شکار در آن می‌نشینند. و چون این سرزمین در گذشته بسیار آباد بوده و دارای مزرعه‌های وسیع و پر از شکار نیز بوده است، طبق دستور پادشاهان در نقاط مختلف این ایالت پناهگاه‌های متعدد برای همین منظور برپا کرده بودند و هر یک از آنها را کومه‌شه می‌گفته‌اند و به مرور زمان در اثر کثرت استعمال، کومه‌شه به کومش و بعد توسط تازیان به قومس تبدیل شده است.
نظرات و پیشنهادات شما :
از آنجایی که قرار است وبسایت کومشبان (سایت گردشگری استان سمنان) به زبان‌های انگلیسی، عربی و اسپانیایی هم راه‌اندازی شود، قصد داریم تا در روایت تاریخیِ ریشه‌ی نام کومش، یکی از روایت‌های بالا را طبق نظرسنجی از شما انتخاب و به زبان‌های دیگر ترجمه کنیم.
همانطور که گفته شد یک سرزمین چندهزار ساله، روایات گوناگونی از خود و داستانها و اسطوره‌هایش دارد. در اینجا مساله این نیست که کدامیک واقعی یا غیرواقعی است، بلکه مهم‌تر آن است که کدامیک از این روایت‌ها و داستانها، زیباتر و به‌یادماندنی‌تر است تا در بازمعرفی (Rebranding) کومش در فضای بین‌المللی از آن استفاده شود. چرا که هم تاریخ، ما را می‌سازد و هم ما تاریخ را با بازروایت‌هایمان.
با مثالی، بیشتر این دیدگاه را روشن کنم:
برای انتخاب روز قلم در تقویم رسمی ایران، شاعران و نویسندگانی چون محمدعلی سپانلو، سیزدهم تیرماه را پیشنهاد کردند به دلیل اینکه در این روز، هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران، نویسندگان و کاتبان را به رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت. مردم جشن گرفتند و آن جشن به یاد ارجمندی قلم بر جای ماند.
دلیل دیگر آنکه به نوشته‌ی ابوریحان بیرونی، سیزدهم تیرماه، روز ستاره‌ی تیر یا عُطارِد است و چون عطارد، کاتب ستارگان است، می‌توان سیزدهم تیرماه را روز نویسنده نامید.
همانطورکه می‌بینید هر دو دلیل آمده پای در واقعیت ثبت شده تاریخی ندارند و دارای وجه اسطوره ای-استعاری هستند چرا که در انتخاب روز قلم در تقویم، واقعیت عینی سنگ محک نیست، بلکه آنچه که مورد نظر است بزرگداشت آزادی بیان و نویسندگان با استفاده از یک اسطوره و بیان خیال‌انگیز آن است که نشان از هوش و سلیقه و اندیشه‌ورزی یک سرزمین تاریخی دارد.
برای شرکت در نظرسنجی به پیج اینستاگرام کومشبان سر بزنید.
منبع وجه تسمیه کومش که در متن بالا آمده است از کتاب پژوهشی زیر گرفته شده است:
ـ شناسنامه آثار تاریخی کومش، استان سمنان، عبدالرفیع حقیقت، انتشارات کومش.